Το 2022 ήταν μια πλούσια χρονιά: είδαμε πολλές όμορφες ελληνικές εκδόσεις, βιβλία που μεταφράστηκαν για πρώτη φορά στη γλώσσα μας μετά από πολλά χρόνια που κυκλοφορούν στο εξωτερικό και θεωρούνται κλασικά, πραγματοποιήθηκαν ομιλίες και συναντήσεις δια ζώσης μετά από δύο χρόνια εγκλεισμού και πολλών Ελλήνων εικονογράφων τα έργα τιμήθηκαν στο εξωτερικό, καθώς συμπεριλήφθηκαν σε βραχείες λίστες διεθνών διαγωνισμών εικονογράφησης. Η “Κόκκινη Αλεπού” κάνει μια σύντομη αναδρομή στη χρονιά που φεύγει και επιλέγει τα δέκα πιο σημαντικά γεγονότα στον χώρο του παιδικού βιβλίου στην Ελλάδα με τυχαία σειρά αναφοράς.
Γράφουν: Ζωή Κοσκινίδου, Κούλα Πανάγου, Βασιλεία Βαξεβάνη, Ελένη Αθανασοπούλου και Γόνη Λούκα
Ο Γάλλος καθηγητής Laurent Bazin στην Αθήνα
Η Search Παιδική Βιβλιοθήκη Κηφισιάς, στις 4 και 5 Νοεμβρίου, προσκάλεσε τον Laurent Bazin για δύο ομιλίες στην Αθήνα.Ο κ. Bazin είναι καθηγητής Πολιτιστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Versailles St-Quentin en Yvelines της Γαλλίας, με ειδίκευση στη λογοτεχνία που απευθύνεται σε έφηβους και νέους ενήλικες αναγνώστες. Η πρώτη ομιλία του πραγματοποιήθηκε στον χώρο της βιβλιοθήκης και είχε θέμα τις Μορφές και τη θεματολογία των Video Games στην κουλτούρα των νέων, ενώ στη δεύτερη, που πραγματοποιήθηκε στο αμφιθέατρο της Λεοντείου Σχολής Αθηνών, ο καθηγητής μίλησε για “Το εφηβικό μυθιστόρημα σήμερα, οι λόγοι μιας επιτυχίας”. Μιλάμε πολύ για τη σημασία της διαδραστικής ανάγνωσης ήδη από τις πολύ μικρές ηλικίες. Χαιρόμαστε όταν το μικρό μας παιδί ενδιαφέρεται για τα βιβλία, τα παιχνίδια ή για τρόπους παιγνιώδους ανάγνωσης σε συνδυασμό με μουσικές, ρυθμούς ακόμη και αισθητηριακά παιχνίδια, που του επιτρέπουν ν’ αλληλεπιδράσει δημιουργικά μέσα από τη χαρά και την απόλαυση της ανάγνωσης ενός βιβλίου. Μετά από κάποια χρόνια όμως, όταν το ίδιο παιδί γίνει έφηβος και αρχίζει η μετάβασή του προς τον εχθρικό και συντηρητικό κόσμο των ενηλίκων, εμείς οι μεγάλοι αρχίζουμε το κυνήγι των μαγισσών: “Τι είναι αυτά τα σκουπίδια που διαβάζεις, αυτό δεν είναι λογοτεχνία, γιατί βγάζεις τα μάτια σου όλη μέρα με τα video games” και άλλα πολλά λόγια, θυμωμένα και άκαμπτα. Ακούσαμε με προσοχή τον Laurent Bazin, ομιλητή με χιούμορ, πνεύμα και το κυριότερο αποδοχή και γνώση, και καταλάβαμε πως σήμερα οι έφηβοι και οι νέοι δεν μπορούν αντικειμενικά να σκεφτούν το μέλλον τους. Πόλεμοι, πανδημίες, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές κρίσεις τους εμποδίζουν. Έτσι κι εκείνοι προσπαθούν να κρατηθούν από μία, μεγάλη σε διάρκεια, μεταβατική εφηβεία. Και το κυριότερο, από τη δική τους πιο συχνή πολιτιστική πρακτική, τα video games. Το παιχνίδι δίνει νόημα στη ζωή, όπως υποστηρίζει και ο D. W. Wìnnicott, Παιδίατρος, Ψυχαναλυτής. Είναι ο καλύτερος τρόπος για να εξημερώσουμε την πραγματικότητα. Και για τους εφήβους τα video games είναι μία υπαρξιακή εμπειρία. Είναι ο τρόπος για να γνωρίσουν τον εαυτό τους και τον κόσμο τους. Οι έφηβοι άλλωστε πιο πολύ γνωρίζουν ποιοι δεν είναι, παρά ποιοι είναι. Και απαλλάσσονται έτσι από τους δυσάρεστους και δυσαρεστημένους ενήλικες, απευθυνόμενοι για ό,τι τους ενδιαφέρει στην διαδικτυακή κοινότητα των συνομιλήκων τους. Οι νέοι της 3ης χιλιετίας, διαψεύδοντας όλες τις κατηγορίες, διαβάζουν τη δική τους λογοτεχνία και είναι πολύ σημαντικοί καταναλωτές λογοτεχνίας. Την προσεγγίζουν μέσα από τα video games που τους δίνουν την δυνατότητα να συμμετέχουν. Μέσα από ηχητικά ντοκουμέντα, σειρές και ταινίες που συνδέονται με τα αγαπημένα τους βιβλία καθώς και μέσα από ομάδες συζήτησης με θέμα τα βιβλία. Σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας, επισήμανε ο κ. Bazin, σε όλες τις κοινωνίες υπήρχαν οι τελετές μετάβασης. Εκτός από την σημερινή εποχή. Ωστόσο για τους εφήβους είναι μία μεγάλη ανάγκη. Ο πολιτισμός είναι μία μεταβλητή αξία. Οι τρόποι πρακτικής του εξελίσσονται. Και οι νέοι είναι ώριμοι να επιλέξουν τη δική τους λογοτεχνία με τις θεματικές που τους αφορούν. Γόνη Λούκα
Διαβάζοντας Μεγαλώνω: “Βιβλία και ανάγνωση στην πρώτη παιδική ηλικία”
Όσοι παρακολούθησαν τη διημερίδα του διεπιστημονικού σωματείου Διαβάζοντας Μεγαλώνω, στις αρχές Δεκεμβρίου στο Ινστιτουτο Goethe, στάθηκαν πραγματικά πολύ τυχεροί. Και αυτό γιατί συμμετείχαν ομιλητές με κύρος και διεθνή αναγνώριση και μοιράστηκαν με το κοινό γνώση και εμπειρία. Το παρών έδωσαν η Ιταλίδα Stefania Manetti (Παιδιάτρος Πρωτοβάθμιας Υγείας, Πρόεδρος του Associazione Culturale Pediatri και μέλος του Nati per Leggere National Board), η Αμερικανίδα Perri Klass (Γιατρός, μέλος του Reach Out and Read, Καθηγήτρια Δημοσιογραφίας και Παιδιατρικής στο New York University και Πρόεδρος στο NYU Φλωρεντίας), η Dr. Betty Becker – Kurz (ερευνήτρια στο Ίδρυμα Stiftung Lesen), η Ιταλίδα Antonella Lambert (Βιβλιοθηκονομος, Μέλος της IFLA και συγκεκριμένα του Τομέα Βιβλιοθηκών για παιδιά και νέους), οι οποίες παραβρέθηκαν δια ζώσης στο συνέδριο, καθώς και ο Βρετανός Peter Jenkins (Διευθυντής του Μη Κυβερνητικού βρετανικού οργανισμού BookTrust, και μέλος της κοινοπραξίας EURead) και οι Γερμανοί καθηγητές πανεπιστημίου Bettina Kümmerling – Meibauer και Jörg Meibauer, που μίλησαν μέσω βιντεοκλήσης. Από ελληνικής πλευράς συμμετείχαν άνθρωποι που γνωρίζουν πολύ καλά τον χώρο του παιδικού βιβλίου, όπως η Κατερίνα Δερματά (Παιδαγωγός Πρώιμης Παιδικής Ηλικίας, PhD στην Κοινωνική-Συναισθηματική Νοημοσύνη & το Εικονογραφημένο Βιβλίο), η εκπαιδευτικός Σίσσυ Τσιφλίδου, η Χρύσα Κουράκη (Yπεύθυνη Πολιτιστικών Θεμάτων της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής), η συγγραφέας και κριτικός Μαρίζα Ντεκάστρο, αλλά και άνθρωποι από τον χώρο της Ιατρικής όπως ο Γρηγόρης Αμπατζόγλου (Ομότιμος Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής, Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ) και η Μαρία Μπούρη (Παιδίατρος, μέλος του Διαβάζοντας Μεγαλώνω), και πολλοί άλλοι. Στις διήμερες εργασίες του συνεδρίου βρέθηκε η Κούλα Πανάγου, η οποία σημείωνει τα κεντρικά σημεία των ομιλιών και των συμπερασμάτων: την ανάγκη αλλαγής του πλαισίου στον χώρο του παιδικού βιβλίου και την άμεση υποστήριξη του από την πολιτεία, την επιτακτική ανάγκη δημιουργίας βιβλιοθηκών οι οποίες θα αποτελούν το κέντρο της γειτονιάς και εστία πνευματικής καλλιέργειας, την ανάδειξη της σημαντικότητας της μεγαλόφωνης ανάγνωσης σε όλες τις ηλικίες, τη δημιουργία εξειδικευμένων προγραμμάτων φιλαναγνωσίας για γονείς και παιδιά βρεφικής και πρώτης παιδικής ηλικίας και την ανάγκη κατανόησης ότι η ανάγνωση σε χώρους πρωτοβάθμιας περίθαλψης μπορεί να βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό την προαγωγή της ψυχικής υγείας. Κατά τη διάρκεια των εργασιών, τόσο οι ξένοι καλεσμένοι, όσο και οι Έλληνες, εξέθεσαν και ανέδειξαν πολύ σημαντικά θέματα που άπτονται της μεγαλόφωνης ανάγνωσης και του παιδικού βιβλίου, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχαν τόσο οι απόψεις των γιατρών που μίλησαν, όσο και το στρογγυλό τραπέζι που στήθηκε με τη συμμετοχή πέντε Ελλήνων εκδοτών που έχουν γνώση των βιβλίων πρώτης ανάγνωσης (board και baby books). Στο τραπέζι συμμετείχαν η κ. Έλενα Πατάκη (εκδ. Πατάκη), η κ. Αλέξα Αποστολάκη (εκδ. Καλειδοσκόπιο), η οποία έκανε εκτενή αναφορά στα βιβλία του Eric Carle, η κ. Χριστίνα Παπαδοπούλου (εκδ. Παπαδόπουλος), που ανέφερε και τη δημιουργό Άννα Γκουτζουρή, τη μοναδική ως σήμερα Ελληνίδα εικονογράφο που ασχολείται με τη δημιουργία και παραγωγή χαρτονένιων βιβλίων με αποσπόμενα και κινούμενα μέρη, ο κ. Θοδωρής Τσώλης των εκδόσεων Μεταίχμιο και η κ. Μαριλένα Πανουργιά (εκδ. Ίκαρος). Η εκδήλωση ήταν αφιερωμένη στην πανεπιστημιακό Σοφία Γραβριηλίδου και ολοκληρώθηκε με αφιέρωμα στη μνήμη της.
illustradays: Beam of Light
H δεύτερη διοργάνωση του illustradays, του μοναδικού φεστιβάλ εικονογράφησης της Ελλάδας, πραγματοποιήθηκε στο Σεράφειο του Δήμου Αθηναίων στις αρχές Σεπτεμβρίου και γέμισε την Αθήνα με χρώμα. Με συμμετοχές από Ελλάδα και εξωτερικό, τρεις διαφορετικές εκθέσεις, πολλά και ενδιαφέροντα workshops και ομιλίες, το illustra πρόσφερε στους επισκέπτετες του ένα παράθυρο στον κόσμο της εικονογράφησης. Η Κόκκινη Αλεπού ήταν για δεύτερη φορά χορηγός επικοινωνίας και βρέθηκε εκεί για να παρακολουθήσει αρκετά από τα πολύ ενδιαφέροντα illustra talks, όπως την ομιλία του Ιταλού εικονογράφου Valerio Vidali, που αναφέρθηκε στο βιβλίο του “Forest”, αλλά και αυτή του Βρετανού Sam McCullen, εικονογράφοy & συνιδρυτή του dPICTUS. Στο kokkinialepou.gr υπάρχει εκτενής αναφορά στο φεστιβάλ, με όλα όσα μας άρεσα. Ζωή Κοσκινίδου
“Στον καιρό της Λιλιπούπολης: η βιογραφία μιας ραδιοφωνικής εκπομπής”
Το βιβλίο του Γιώργου Αλλαμανή “Στον καιρό της Λιλιπούπολης: η βιογραφία μιας ραδιοφωνικής εκπομπής“, εκδ. Τόπος, ήταν μια από τις εκδόσεις που σηματοδότησαν τη χρονιά που φεύγει. Αν και δεν πρόκειται για ένα παιδικό βιβλίο, ούτε η έκδοση ανήκει στον συγκεκριμένο εκδοτικό χώρο, η ενδελεχής και εμπεριστατωμένη έρευνα του δημοσιογράφου Γιώργου Αλλαμανή ήρθε τον Μάιο του 2022, λίγους μήνες μετά τον θάνατο της στοιχουργού Μαριανίνας Κριεζή, να γνωρίσει σε όλους όσοι αγαπήσαμε τη Λιλιπούπολη ως παιδιά, το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε η πιο σημαντική ραδιοφωνική εκπομπή για παιδιά (και ενήλικες). Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου ξεπηδά η ιστορία του πολυπαθούς Τρίτου Προγράμματος, η σημαντική παρουσία του Μάνου Χατζηδάκι, η Μαριανίνα Κριεζή, η Ρεγγίνα Καπετανάκη, ο Νίκος Κηπουργός, η Λένα Πλάτωνος, ο Σπύρος Σακκάς, η Άννα Παναγιωτοπούλου. Δεν είναι απλώς η βιογραφία μιας εκπομπής, είναι ένα θησαυρός, που περιλαμβάνει όλες εκείνες τις μαγικές στιγμές που ενώθηκαν για να κάνουν αυτό που για πάντα θα θυμόμαστε ως “η πιο αυθεντική παιδική ραδιοφωνική εκπομπή στην Ελλάδα”, μια εκπομπή που ακόμα και σήμερα συνεχίζει να μαγεύει τα παιδιά-ακροατές, μέσα από τις αναμεταδόσεις, όταν τα ραδιόφωνα της ΕΡΤ θυμούνται να την ξαναμεταδόσουν. Το βιβλίο του Γιώργου Αλλαμανή αποτελεί την πληρέστερη έρευνα που έγινε ποτέ για τη Λιλιπούπολη και ίσως ένα από τα καλύτερα βιβλία έρευνας της χρονιάς. Ζωή Κοσκινίδου.
“Ο θησαυρός της Βαγίας“
Όταν έμαθα ότι θα γινόταν αυτή η μεταφορά κυριολεκτικά δάκρυσα. Όταν έμαθα ότι τη μεταφορά θα έκανε ο Canellos COB τότε ο ενθουσιασμός και η ανυπομονησία μού χτύπησε ταβάνι. Και όταν επιτέλους το πήρα στα χέρια μου, ξανασυναντήθηκα με μια παλιά αγαπημένη ιστορία. Το ότι θα βρίσκεται αυτή η ιστορία στα ράφια σαν επιλογή αυτές τις γιορτές θα κάνει κάποια παιδιά πολύ περίεργα. Περιμένουμε τους νέους αναγνώστες στην Αίγινα της καρδιάς μας. Η έκδοση αυτή έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά προσαρμογών σε comic κλασικών έργων της ελληνικής λογοτεχνίας για παιδιά και ενήλικες από την Κερένια Κούκλα των εκδόσεων Comicdom Press μέχρι το βραβευμένο Το Καπλάνι της Βιτρίνας από το Μεταίχμιο. Ο Θησαυρός της Βαγίας, ένα έργο πολυαγαπημένο και μεταφερμένο πλέον σε όλες της μορφές αφηγηματικής τέχνης, έρχεται να σφραγίσει και να επικυρώσει μια άνθηση των graphic novels στην Ελλάδα. Βασιλεία Βαξεβάνη
“O Κόσμος της Σοφίας: 1. Η Φιλοσοφία, από τον Σωκράτη στον Γαλιλαίο”
Είναι από μόνο του ένα εκδοτικό γεγονός ότι έγινε αυτή η εκπληκτική μεταφορά του γνωστού βιβλίου για εφήβους. Είναι ένα βιβλίο που με εξαιρετικό τρόπο ανανεώνει ένα βιβλίο που είναι πάνω από 30 ετών και το φέρνει στο σήμερα. Ένα σήμερα που χρειάζεται τη Φιλοσοφία όσο τίποτα. Το Μεταίχμιο και οι εκδόσεις Αλεξάνδρεια αποφάσισαν να εκδώσουν το τεράστιο αυτό έργο σε μια περίοδο δύσκολη για τους εκδοτικούς, μιας και πρόκειται για ένα – κυριολεκτικά – τεράστιο έργο. Αυτή η απόφαση είναι ένα αληθινό δώρο για όλους εμάς τους αναγνώστες. Μας βγάζουν από τη δύσκολη θέση του «Τι βιβλίο να πάρω στο ανιψάκι μου για δώρο;» «Τι βιβλίο να πάρω για εμένα;» και εντέλει «Ποιος είναι ένας εύκολος τρόπος να βοηθήσω την κοινωνία μας να γίνει καλύτερη;». Βασιλεία Βαξεβάνη
“Η χώρα των τεράτων”
Το Where the Wild Things Are έχει πλέον και ελληνικό τίτλο. “Η Χώρα των Τεράτων” του Maurice Sendak ήρθε επιτέλους στην Ελλάδα, μετά από 59 χρόνια, χάρη στις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Με την υπογραφή του Γιάννη Παλαβού στη μετάφραση, η έκδοση του βιβλίου αυτού από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος αποτελεί εκδοτικό γεγονός της χρονιάς. Μπορεί στα πενήντα εννέα χρόνια παρουσίας του στα ράφια των βιβλιοπωλείων να έχουν γραφτεί και ειπωθεί τα πάντα για τη λογοτεχνική και εικαστική του αξία, δεν μπορούσαμε όμως σε καμία περίπτωση να μην το συμπεριλάβουμε στη φετινή μας ανασκόπηση. Εδώ αναλυτικά η κριτική του. Ζωή Κοσκινίδου.
“Κοχυλάχι, εσύ δε φταις!”
Αν και βιβλία για την παιδική κακοποίηση έχουν κατα καιρούς γραφτεί πολλά, εδώ έχουμε ένα εικονογραφημένο βιβλίο που δημιούργησε μια ομάδα ανθρώπων που γνωρίζουν πολύ καλά το θέμα. Η ομάδα Άγγιγμα και Όρια απευθύνεται, όπως συνηθίζει, όχι μόνο σε παιδιά, αλλά και γονείς & εκπαιδευτικούς, αυτή τη φορά μ’ ένα βιβλίο – πρωτοποριακό για την ελληνική παιδική βιβλιογραφία – που πραγματεύεται το τολμηρό και (δυστυχώς πάντα) επίκαιρο θέμα: την παιδική σεξουαλική κακοποίηση. Το βιβλίο περιέχει μια εικονογραφημένη ιστορία για πολύ μικρά παιδιά, ωστόσο λόγω της ιδιάζουσας και αιχμηρής θεματολογίας του, είναι κατάλληλο για ένα ευρύ ηλικιακό φάσμα. Επιπρόσθετα, εκτός από την ιστορία, περιέχει κι έναν συνοπτικό, αλλά πλήρη οδηγό για γονείς και εκπαιδευτικούς. Το βιβλίο έγραψαν οι Μάγια Μύριαμ Παπαγεωργίου, Φιλίππη Ρούβαλη, Νατάσα Ρουστάνη και Γκλόρια Χόντια και εικονογράφησε η Βίλλυ Καραμπατζιά. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Ελένη Αθανασοπούλου
Ελληνες εικονογράφοι σε διεθνής διαγωνισμούς και εκδόσεις
Το 2022 ήταν η χρονιά των Ελλήνων εικονογράφων που είτε έστειλαν έργα τους σε διεθνείς διαγωνισμούς και διακρίθηκαν, είτε συνεργάστηκαν με ξένους εκδότες και επιφανείς εικονογράφους. Η Ρένια Μεταλληνού είναι μια από τις εικονογράφους που επιλέχτηκε, μαζί με τη Σύρια Nadine Kadaan να εικονογραφήσουν το βιβλίο δραστηριοτήτων που βασίζεται στο βιβλίο του δημιούργησε το 2020 ο Γερμανός και πολυαγαπημένος εικονογράφος Axel Scheffler. Πρόκειται για το The Kind Activity Book, όπου μέρος των εσόδων του θα στηρίξουν τη φιλανθρωπική οργάνωση Three Peas, που βοηθάει πρόσφυγες από χώρες σε εμπόλεμη κατάσταση. Διακρίσεις στο εξωτερικό έλαβαν ακόμα η Γιώτα Κοκκόση, η Ντανιέλα Σταματιάδη και ο Βασίλης Κουτσογιάννης, με έργα τους να διακρίνονται στον διεθνή διαγωνισμό 2022 Ananas International Illustration Exhibition, την επίσημη έκθεση εικονογράφησης της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου του Πεκίνου. Ζωή Κοσκινίδου
Ελληνικά Βραβεία Κόμικς: Το καπλάνι της βιτρίνας
Το βραβείο καλύτερου κόμικ 2021, όπως τα ψήφισε η Ακαδημία Ελληνικών Βραβείων Κόμικς, το πήρε το Καπλάνι της Βιτρίνας! Και αυτή είναι η πρώτη φορά που ένα κόμικ για παιδιά κερδίζει το πολυπόθητο αυτό τίτλο στην ιστορία του θεσμού. Αυτό έρχεται να προστεθεί στις βραβεύσεις και άλλων μεταφορών από την ελληνική λογοτεχνία όπως ο Ερωτόκριτος (Polaris), που σηματοδοτεί μια άνθηση των ελληνικών κόμικς που ανεβάζουν τον πήχη και διεκδικούν τη θέση που δικαιωματικά τους ανήκει στα ράφια και στα σπίτια μας, στα σχολεία και στις καρδιές μας. Είναι ιδιαίτερη η βράβευση για το Καπλάνι της Βιτρίνας. Το έργο ξεκάθαρα από το πηγαίο του υλικό μέχρι τον τρόπο που τον επεξεργάστηκαν το αχτύπητο δίδυμο Στεργίου – Ζάχαρη απευθύνεται σε παιδιά. Και η Ακαδημία που συχνά στρέφεται και λόγω σύστασής της σε πιο ενήλικα κόμικ δεν μπόρεσε παρά να υποκλιθεί στο μνημειώδες έργο. Γιατί κατάλαβαν αυτό που σηματοδοτεί τόσο αυτή η βράβευση όσο και όλες αυτές οι προσαρμογές έργων κλασικών για παιδιά σε μορφή graphic novel: νέοι αναγνώστες. Είναι λες και συντονισμένα όλοι οι μεγάλοι εκδοτικοί στην Ελλάδα αποφάσισαν να υλοποιήσουν την πιο υπέροχη, πολύχρωμη, συγκινητική και αποτελεσματική εκστρατείας φιλαναγνωσίας. Αντί να διαμαρτύρονται και να γκρινιάζουν που τα παιδιά προτιμούν τις οθόνες από το χαρτί, δημιουργούν μαζί ένα αντίβαρο ελκυστικό, πανέμορφο και πολύτιμο. Το μέλλον διαγράφεται λίγο πιο φωτεινό. Βασιλεία Βαξεβάνη
