Κάθε μήνα ένας άνθρωπος από τον χώρο του παιδικού βιβλίου γράφει στην Κόκκινη Αλεπού για το δικό του αγαπημένο παιδικό βιβλίο, που διάβαζε όταν ήταν ήταν εκείνος παιδί. H εκδότρια Αναστασία Λαμπρία, των εκδόσεων Ποταμός, μιλάει για την “Τζέιν Έυρ” της Σαρλότ Μπροντέ.
*Επιμέλεια στήλης: Ζωή Κοσκινίδου
Δεν πρόκειται να πιστέψω κανέναν ενήλικα που θα πει «Φεύγω τώρα, ανυπομονώ να συνεχίσω το βιβλίο μου». Και με επιφύλαξη θα ακούσω τον άλλον που θα πει «μόλις τέλειωσα το… και το ξαναρχίζω από την αρχή». Είναι προνόμια αποκλειστικά των παιδιών κι αυτά τα δώρα τα έζησα και τα είχα καταφύγιο για χρόνια πολλά. Με τρόπο φυσικό, ήταν η κανονικότητα μου. Συνέβαλε αποφασιστικά μάλλον ότι ανήκα στις οικογένειες που δεν απολάμβαναν μακρές καλοκαιρινές διακοπές, χωριό-νησί δεν είχαμε, ούτε καλοκαιρινό σπίτι. Ο παραθερισμός δεν ήταν λέξη γνωστή, ούτε εμπειρία. Το καλοκαίρι ήταν καλοκαίρι στην Αθήνα, με μπάνια στη Βουλιαγμένη τις καθημερινές και το πολύ συνολικά δέκα μέρες σε ένα νησί. Δεν με πείραζε τότε – είχα ζωή εκτός από την πραγματική. Μπορώ να ξαναστήσω όλο το σκηνικό – μισοκατεβασμένα τα ξύλινα ρολά, μεσημεριανό φως ριγέ, κρεβάτι δροσερό, στρωμένο μόνο με σεντόνι, το πανωσέντονο διπλωμένο τακτικά στα πόδια του. Στραμμένη στο αριστερό πλάι. Δεν ήταν από έλλειψη άλλων τίτλων που ξαναγυρνούσα, δεκάδες φορές, στα ήδη διαβασμένα. Μάλλον γιατί δεν τα είχα κατακτήσει αλλά με είχαν κατακτήσει εκείνα, κι ήταν και εκείνη η βαθιά χαρά να εμπλακείς ξανά σε ένα σύμπαν που σε έθελγε. Ας μην αναφέρω δε την απίθανη προσδοκία μου ότι την επόμενη φορά, στο επόμενο διάβασμα, θα άλλαζε η ιστορία, θα λιγόστευαν τα βάσανα του Όλιβερ Τουίστ, δεν θα ξύλιαζε από το κρύο το κοριτσάκι του Άντερσεν έξω από την εικόνα της άπιαστης θαλπωρής, η διφθερίτιδα δεν θα θέριζε στα “Άγουρα χρόνια” του Κρόνιν.
Σε πέντε βιβλία γύρναγα και ξαναγύρναγα – σταθερά σημεία, σαν φάροι που αναβόσβηναν μέσα στις θάλασσες άλλων αναγνωσμάτων. Στα χρόνια του Δημοτικού. Το πιο διαβασμένο των πιο διαβασμένων η «Τζέην Έυρ» της Σαρλότ Μπροντέ. Διασκευή προφανώς, από τη σειρά του Ελευθερουδάκη. (Αν δεν επέμενε η μητέρα μου να χαρίσουμε τα βιβλία μας σε λιγότερο προνομιούχα παιδιά, όταν μεγαλώσαμε, τώρα θα ήξερα και ποιος το είχε μεταφράσει, θα μπορούσα να φωτογραφίσω και το ψυχρά γαλανό εξώφυλλό του).
Πώς μπορεί ένα βικτωριανό μυθιστόρημα να σαγηνέψει ένα κορίτσι εννιά – δέκα χρονών, ώστε να επανέρχεται σ’ αυτό με την ίδια δίψα; Ο θαυμασμός για τη μαθητεία στην πιο σκληρή όψη της ζωής, με το κεφάλι πάντα ψηλά; Η έκπληξη μπροστά στο “είναι αμφίβολο αν θα υπάρξει δικαίωση και πόσο θα αργήσει αυτή να έρθει”; Τα πρόσωπα που υπονοούσαν περισσότερα από όσα έλεγαν; Η απειλή που δεν έλειψε ποτέ; Η φυσική ορμή που ποτέ δεν κατέληγε σε χαρά αλλά σε καταστροφή; Τα σφιχτοδεμένα συναισθήματα; H υπερηφάνεια; Η αφοσίωση; Η απουσία χαράς; Όσοι ξέρουν απέξω την ιστορία βλέπουν αμέσως τις αναγωγές. Όσοι έχουν διαβάσουν και το πρωτότυπο μπορούν να καταλάβουν ότι ακόμη και σε παιδική διασκευή της δεκαετίας του ’60 (πριν το σαρωτικό παραμορφωτικό κύμα του «δεν στενοχωρούμε τα παιδιά» που συμπληρώθηκε από το δεύτερο αναλόγως καταστροφικό κύμα της στραμπουληγμένης πολιτικής ορθότητας) η Τζέην Έυρ, σύνθετη όσο καμμιά άλλη παιδική ηρωίδα, τραυματισμένη και θαρραλέα με ένα τρόπο που μόνο οι βαθιές πληγές εξασφαλίζουν, έκανε κι εμένα, την εννιάχρονη αναγνώστρια – ορκισμένη ήδη εχθρό της Πολυάννας- να θέλω να την πλησιάζω όσο γίνεται περισσότερο: η γυναικεία ταυτότητα – αυτό μάλλον πάνω απ’ όλα μας έδενε. Και το τέλος που δεν ήταν “happy”, που δεν άλλαζε παρόλες τις ελπίδες μου σε κάθε νέα ανάγνωση να συμπληρωθούν αλλιώς οι τελικές αράδες. Έμενε ανοιχτό σε όλα τα ενδεχόμενα, αφήνοντας απ’ έξω τη μονοδιάστατη, απατηλή ευτυχία.
Η Αναστασία Λαμπρία γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη Σορβόννη. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος (εφημερίδες Μεσημβρινή, Το Βήμα, περιοδικό Τέταρτο, Γαστρονόμος), ενώ από το 1995 συνδιευθύνει τις εκδόσεις Ποταμός.
