Το θέμα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης είναι κάτι που φαίνεται να αποσχολεί – ευτυχώς – όλο και περισσότερους γονείς, όχι μόνο παιδιών που μπαίνουν σιγά σιγά στην προεφηβεία ή την εφηβεία, αλλά και γονείς με μικρότερα σε ηλικία παιδιά, που διανύουν την περίοδο των άβολων (τις περισσότερες φορές για τους ενήλικες) ερωτήσεων. Ευτυχώς – πάλι – υπάρχουν πλέον στην ελληνική αγορά αρκετά εξαιρετικά βιβλία που μιλούν για το συγκεκριμένο θέμα και απευθύνονται σε μια ευρεία γκάμα ηλικιών, από παιδιά που βρίσκονται στην προσχολική ηλικία ως εφήβους και νέους. Όσο η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση λείπει από τα σχολεία, τα βιβλία αυτά θα είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητα για τη γνωριμία των παιδιών με το σώμα τους, τον εαυτό τους, το αναπαραγωγικό τους σύστημα, αλλά και τα όριά τους, την καθημερινότητά τους και θα αναζητούν απαντήσεις στους προβληματισμούς τους. Παρακάτω, ξεχωρίσαμε και παρουσιάζουμε 15 βιβλία που διαβάσαμε προσεκτικά, μας κίνησαν το ενδιαφέρον για διαφορετικούς λόγους το κάθενα και σας τα προτείνουμε ανεπιφύλακτα.
Γράφουν: Ελένη Αθανασοπούλου, Ζωή Κοσκινίδου, Νίκη Λιάκουρα
*Το αφιέρωμα ακολουθεί τις ηλικίες για τις οποίες προσφέρονται και απευθύνονται τα βιβλία. Αυτό δε σημαίνει απαραίτητα πως ένα εικονογραφημένο βιβλίο δεν μπορεί να διαβαστεί από ένα μεγαλύτερο παιδί ή να δουλευτεί σε μια ομάδα παιδιών διαφόρων ηλικιών.
Για μικρά παιδιά (4-8 ετών)
Θα ξεκινήσουμε με το βιβλίο που πιθανώς να γνωρίζουν οι περισσότεροι, καθώς το “Ο Περ, η Ίντα και το μικρούτσικο” (Grethe Fagerström, εικ. Gunilla Hansson, εκδ. Ηράκλειτος, 7+) είναι το μακροβιότερο βιβλίο σεξουαλικής αγωγής, που κυκλοφορεί στα Ελληνικά και απευθύνεται σε παιδιά. Ανήκει στην κατηγορία των εικονογραφημένων, πρωτοεκδόθηκε το 1977 στη Σουηδία και στην Ελλάδα έφτασε τη δεκαετία του ΄80. Πρόκειται για ένα εικονογραφημένο βιβλίο που χρησιμοποιεί την τεχνική των κόμικς (καρέ) και το οποίο αφηγείται την ιστορία της ζωής μιας οικογένειας μια δεδομένη στιγμή: την περίοδο που περιμένουν να υποδεχτούν το πέμπτο μέλος της οικογένειάς τους. Τα δύο παιδιά, ο Περ και η Ίντα, ζητούν από τους γονείς τους να τους εξηγήσουν πώς δημιουργούνται τα παιδιά και ο πατέρας τους αρχίζει μια συζήτηση για το σώμα μας, τις διαφορές ανάμεσα σε αρσενικά και θηλυκά άτομα, το αναπαραγωγικό σύστημα, αλλά προχωράσει και σε άλλα ζητήματα όπως είναι η διαδικασία της γέννας, η υποδοχή του νέου μέλους, αλλά και η οικογένεια, η τεκνοθεσία, μέχρι και τα συναισθήματα και ο τρόπος που αυτά εκδηλώνονται. Μέσα από το βιβλίο αυτό το παιδί αναγνώστης μπορεί να δει πώς είναι στην πραγματικότητα η καθημερινότητα μιας οικογένειας, κυρίως σε συναισθηματικό επίπεδο, ενώ παράλληλα λαμβάνει πληροφορίες για πιο πρακτικά ζητήμα. Πρόκειται για ένα βιβλίο που μπορεί εύκολα να διαβαστεί από ένα παιδί που γνωρίζει ανάγνωση, αλλά φυσικά και να γίνει μεγαλόφωνη ανάγνωση σε μικρότερης ηλικίας παιδιά και να ξεκινήσει μια όμορφη συζήτηση γύρω από το θέμα.
To “Ας μιλήσουμε για μελισσούλες και λουλουδάκια” (Μόλι Πότερ, εικ. Σάρα Τζένινγκς, εκδ. Μεταίχμιο, 6+) είναι ένας εικονογραφημένος οδηγός για παιδιά πρωτοσχολικής ηλικίας. Μέσα από το λιγοστό για το είδος του κείμενο και την εικονογράφηση, τα παιδιά, μαζί με τους γονείς/κηδεμόνες/φροντιστές διαβάζουν για τις σωματικές διαφορές, μιλάει για τα όρια και τη συναίνεση, για τις σχέσεις εμπιστοσύνης ανάμεσα σε παιδιά και ενήλικες, αλλά και για τις σωματικές αλλαγές που επέρχονται με την παροδο του χρόνου. Είναι ένα πρώτης τάξεως βοήθημα, που δίνει στον ενήλικα βασικά εργαλεία ώστε να μπορέσει να ανταπεξέλθει στις “δύσκολες” ερωτήσεις, όταν αυτές θα έρθουν, ενώ τα παιδιά παίρνουν μια πρώτη γεύση για το θέμα, μέσα από εμπεριστατωμένες πληροφορίες.
Στα ελληνικά κυκλοφορούν δύο μικρά εικονογραφημένα βιβλία της Γαλλίδας Παιδιάτρου Κατρίν Ντολτό, τα “Κορίτσια και αγόρια” και “Σέβομαι το σώμα μου” (κείμενα Κολίν Φορ Πουαρέ, εικ. Robin, μτφρ. Εύη Γεροκώστα, εκδ. Μίνωας). Εντάσσονται στη σειρά “Τόσο απλά” και απευθύνονται σε παιδιά 4+ ετών. Με τη βοήθεια του γονέα/κηδεμόνα ή φροντιστή τα παιδιά μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τις διαφορές στο σώμα τους, αλλά κυρίως να οριοθετούν τον προσωπικό τους χώρο και να προστεύουν τον εαυτό τους από κακόβουλους παράγοντες. Με πολύ απλά λόγια και χωρίς να προκαλεί φόβο η Ντολτό μιλάει στα παιδιά “στα ίσια”, δίνοντας όλες τις απαραίτητες πληροφορίες και αφήνοντας περιθώριο για ερωτήσεις, ώστε να ξεκινήσει ένας γόνιμος διάλογος που θα οδηγήσει το παιδί να λύσει τις όποιες απορίες πιθανώς και να του δημιουργηθούν.
Η προστασία του σώματός μας είναι αναπόσπαστο κομμάτι της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης των παιδιών, γι’ αυτό άλλωστε συμπεριλαμβάνεται στις προηγούμενες πηγές μας. Ωστόσο, ένα αξιόλογο παιδικό βιβλίο που εστιάζει στα όρια του σώματός μας, στο σεβασμό των άλλων απέναντι σε αυτά, καθώς και στην έννοια της συναίνεσης για οποιαδήποτε σωματική επαφή είναι το «Εγώ, το σώμα μου και οι άλλοι» (Τζέινιν Σάντερς, εικ. Σάρα Τζένινγκς, μτφρ. Ελένη Δασκαλάκη, Εκδόσεις Ψυχογιός, 5+). Ένα βήμα παραπέρα, το «Κοχυλάκι, εσύ δε φταις!» (εκδόσεις Μεταίχμιο, 5+), με δημιουργούς την ελληνική ομάδα «Άγγιγμα και Όρια» είναι ένα εικονογραφημένο βιβλίο για την πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης των παιδιών. Σε περίπτωση που η συμπερίληψή του στο παρόν αφιέρωμα δεν είναι προφανής, δανειζόμαστε από την εισαγωγή του βιβλίου ότι «ένας ακόμα πολύ σημαντικός λόγος (για την παρενόχληση/ σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών) είναι η έλλειψη της επαφής των παιδιών με τη Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση».
Το ίδιο δίδυμο που έχει γράψει το βιβλίο “Ας μιλήσουμε για το σεξ” που θα δούμε παρακάτω, έχει δημιουργήσει και το βιβλίο «Τα μωρά δεν τα φέρνει ο πελαργός!» (μτφρ. Ευαγγελία Μαυρικάκη, εκδ. Πατάκη) που απευθύνεται σε μικρότερα σε ηλικία παιδιά (4+). Η άποψή μας για αυτό το βιβλίο συνοψίζεται στο ότι αποτελεί μια εισαγωγή στο σώμα, στην αναπαραγωγή και σε σχετικά κοινωνικά ζητήματα, ωστόσο ο περιορισμός στο αρσενικό-θηλυκό άτομο, στερεί βασικές γνώσεις από τα παιδιά μας γύρω από το φάσμα του βιολογικού (και του κοινωνικού) φύλου.
Για μεγαλύτερα παιδιά (8-12 ετών)
Σίγουρα ένα από τα βιβλία που τα παιδιά μόνα τους θα θέλουν να διαβάσουν είναι το “Συναίνεση (για παιδιά”: Όρια, σεβασμός και κυριαρχια του εαυτού σου” της Ρέιτσελ Μπράιαν (εκδ. Κάκτος, μτφρ. Μαριαλένα Κατσούρα, 8+). Πρόκειται για ένα μικρό σε μέγεθος βιβλιαράκι, με έντονες βεραμάν αποχρώσεις και κομίστικη εικονογράφηση που κεντρίζει με την πρώτη ματιά το ενδιαφέρον. Το βιβλίο απευθύνεται σε παιδιά με το κείμενο να είναι γραμμένο σε δεύτερο πρόσωπο, δημιουργώντας από την αρχή ένα οικείο πλαίσιο. Ο αφηγητής κάνει μια πρώτη “ξενάγηση” στο τι πρόκειται να διαβάσει το παιδί, έπειτα και ανά κεφάλαια, μιλάει για τη συναίνεση, τα όρια, το πόσο πρεπει πρώτα από όλα να εμπιστεύεται το ένστικτό του, την αξία του όχι, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την τεχνολογία κ.α. Είναι ουσιαστικά ένας μίνι, εύληπτος, χρωματιστός οδηγός για παιδιά. To βιβλίο φέρει την υπογραφή του οργανισμού Gordoh Hellas, επίσημο εκπρόσωπο της Gordon International, όραμα της οποίας είναι να συμβάλλει στην οικοδόμηση υγιών και αρμονικών σχέσεων που διέπονται από σεβασμό και ειλικρίνεια.
Το “Μα… τι μου συμβαίνει;” είναι ένα βιβλίο για την ανάπτυξη του ανθρώπου και τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση (Τζάκ Μπέιλι, εικ. Σάρα Νέιλερ, μτφρ. Φανή Πανταζή, εκδ. Μεταίχμιο, 10+). Κυκλοφόρησε το 2016 στα ελληνικά και αποτελεί έναν πολύ καλό οδηγό του ανθρώπινου σώματος, με εικονογράφηση που βοηθάει τα παιδιά αναγνώστες να μάθουν περισσότερα πράγματα για το ίδιο τους το σώμα. Τα κείμενά του δεν είναι ογκώδη, συνοδεύονται από επεξηγηματική εικονογράφηση, ενώ κείμενο και εικόνα αφήνουν στο παιδί την ελευθερία να επιλέξει τι θα διαβάσει και πότε. Μιλάει κυρίως για τη σωματική ανάπτυξη, τι αλλάζει μπαίνοντας στην εφηβεία, την εικόνα μας, τις εκκρίσεις μας, τα ανεπιθύμητα αλλά εντελώς φυσιολογικά σπυράκια που εμφανίζονται παντού (κυρίως όταν δεν τα θέλεις!), την έμμηνο ρήση και τον κύκλο στις γυναίκες και πώς να την αντιμετωπίσεις, αλλά και τα συναισθήματα, την οικογένεια, τις σχέσεις, την παρενόχληση κλπ.
Το “Ας μιλήσουμε για το σεξ” (Ρόμπι Χάρρις, Μάικλ Εμπερλι, μτφρ. Γ. Σαφός, Ν. Γάσπαρης, Ε. Μαυρικάκη, Κ. Πλεξίδα, εκδ. Πατάκη, 10+) θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε και ως βίβλο για το θέμα (εφόσον περιοριστούμε στην ελληνική βιβλιογραφία). Βιβλίο που πρωτοεκδόθηκε το 1994 (1997 στην Ελλάδα) και έκτοτε επανεκδίδεται διαρκώς, εμπλουτιζόμενο με επιπλέον υλικό, ακολουθώντας την επιστήμη και τη γνώση. Τα περιεχόμενά του χωρίζονται σε έξι βασικά κεφάλαια που αφορούν το σώμα, το σεξ, τις αλλαγές στην εφηβεία, τη δημιουργία οικογένειας, τις επιλογές που έχουμε ως προς αυτήν (π.χ. αντισύλληψη) και την υγιεινή ζωή (όσον αφορά την ασφάλεια στο Διαδίκτυο, τη σεξουαλική κακοποίηση, τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα κλπ). Όπως πολλοί γονείς, αναγνωρίζουμε -αν και η παιδική γνώση γύρω από το σεξ είναι απαραίτητη – αυτό από μόνο του δεν καθιστά τη σχετική συζήτηση με τα παιδιά μας λιγότερο δύσκολη. Το βιβλίο αυτό μπορεί να αποτελέσει μια καλή βάση διάδρασης με το παιδί, σε συνδυασμό τόσο με τη βοηθητική -και συμπεριληπτική- εικονογράφηση (τόσο των εξωτερικών γνωρισμάτων των σωμάτων, όσο και της εσωτερικής τους ανατομίας), όσο και με το comic δίδυμο πουλί-μέλισσα, που εμβόλιμα ‘σπάει τον πάγο’, προσθέτοντας γέλιο στις ενίοτε άβολα αποκαλυπτικές εικόνες και αλήθειες. Στα θετικά του βιβλίου η εκτεταμένη διεθνής βιβλιογραφία και οι προσθήκες που σταδιακά έχουν γίνει για τα ζητήματα έμφυλης ταυτότητας και σεξουαλικού προσανατολισμού. Υπάρχουν ξεκάθαρες εξηγήσεις για την ΛΟΑΤ κοινότητα, ενώ η συγγραφέας παίρνει σαφή θέση υπέρ των ίσων δικαιωμάτων των ανθρώπων στη ζωή ανεξαρτήτως κοινωνικού φύλου και προσανατολισμού και επιζητά τον σεβασμό μας προς κάθε άνθρωπο, όσες προκαταλήψεις και συντηρητισμό και αν έχουμε για το ζήτημα. Επίσης, παρότι η βιολογία του ανθρώπου (αναμενόμενα) απασχολεί όλα τα περισσότερα κεφάλαια, κάτι τέτοιο δε συνδέεται με τον γονεϊκό ρόλο και την οικογένεια, καθότι γίνεται μνεία στις θετές και στις ομόφυλες, μεταξύ άλλων, οικογένειες. Ωστόσο, απορίας άξιο είναι το γιατί ένα βιβλίο, που όπως είπαμε είχε την ευκαιρία και εμπλουτίστηκε διαμέσου των ετών, εμμένει στο δίπολο των δύο φύλων, χωρίς να συμπεριλαμβάνει τα intersex (ιντερσέξ ή διαφυλικά) άτομα [1]. Όπως για όλους τους ανθρώπους που υπερβαίνουν τη συνήθη πραγματικότητα, τις συμβάσεις και τα στερεότυπα, αν δεν αναγνωρίσουμε άκριτα τη βιολογική πραγματικότητα των intersex ατόμων από μικρή ηλικία, πώς αναμένεται να αντιμετωπίζονται με σεβασμό και ισοτιμία, ώστε να απολαμβάνουν τα δικαιώματα που τους αξίζουν;
(σ.σ. το συγκεκριμένο βιβλίο εμφανίζεται προσωρινά εξαντλημένο από τον εκδότη, αλλά υπάρχει διαθέσιμο σε διάφορα βιβλιοπωλεία, online και σε φυσικά καταστήματα. Παρακαλούμε να συμβουλευτείτε και τη σελίδα του εκδότη για τη διαθεσιμότητα).
Για έφηβους/έφηβες (12-17+)
Περνάμε τώρα σε τρία βιβλία που αφορούν έφηβους αναγνώστες, τρεις εκδόσεις που προσπαθούν να λύσουν απορίες και να πληροφορήσουν, χωρίς να δημιουργήσουν ενοχές, το αντίθετο μάλιστα, θέλουν να βγάλουν από τη λέξη “εφηβεία” την αίσθηση της ντροπής που φέρνει η οποιαδήποτε αλλαγή στο σώμα.
Το πρώτο είναι το “Εφηβεία; Κανένα πρόβλημα!” των Lizzie Cox και Tanja Stevanovic (μτφρ. Σοφία Γρηγορίου, εκδ. Susaeta, 11+). Μιλάμε για έναν οδηγό επιβίωσης, με περιεχόμενα και ύλη που περιλαμβάνει θέματα όπως το σχολείο, η ψυχική υγεία, οι φιλίες, η εξωτερική εμφάνιση, οι πρώτοι έρωτες και φυσικά η εφηβεία αλλά και θέματα όπως η οικογένεια, οι αδερφικές σχέσεις, με αναφορά σε και στην πιθανότητα γονεϊκής πίεσης. Οπότε, όπως καταλαβαίνουμε και από το τελευταίο, το βιβλίο απευθύνεται σε έφηβους, που θα επιλέξουν μόνοι τους να το διαβάσουν. Εχει εξαιρετικό στήσιμο, με αρκετά μεγάλο όγκο πληροφοριών που διακόπτεται από την έξυπνη, νεανική εικονογράφησή του, και με ύλη που πολλές φορές εμφανίζεται σε μορφή ερωταπαντήσεων ή κουτάκια με συμβουλές και παραινέσεις, με ιστορίες παιδιών που αντιμετωπιζουν όλοι τα ίδια θέματα κλπ. Το προτείνουμε γιατί είναι από τα βιβλία εκείνα που σίγουρα θα επιλέξουν οι έφηβοι να ξεφυλλίσουν, καθώς από το εξώφυλλο ήδη φαίνεται να αφορά τα ίδια και όχι τους γονείς τους.
Stories από την εφηβεία (Sylvie Misslin, εικ. Isabelle Maroger, μτφρ. Παρασκευή Γεροκώστα, εκδ. Διόπτρα) ή αλλιώς πώς ένα βιβλίο εμπνέεται από τα κοινωνικά δίκτυα που χρησιμοποιούν οι έφηβοι για να μιλήσει για το σώμα, τα όρια, τη συναίνεση και να λύσει απορίες. Ακόμα ένα βιβλίο που μπαίνει στη φαρέτρα με τα βιβλία – εργαλεία που είναι εδώ για να βοήθουν να κάνουν την εφηβεία πιο εύκολα κατανοητή. Γιατί ουσιαστικά οι έφηβοι είναι αυτοί που περνούν το ζόρι με τις αλλαγές, άρα σε αυτούς απευθύνονται και τα βιβλία. Πέρα από τις αναφορές σε θέματα όπως το σώμα, οι αλλαγές που έρχονται με την πάροδο των χρόνων, από την παιδική στην ενήλικη ζωή, με ξεχωριστές αναφορές στο τί συμβαίνει τόσο στα αγόρια όσο και στα κορίτσια, την εξωτερική εμφάνιση κλπ, το βιβλίο αυτό παρουσιάζει ενδιαφέρον γιατί δεν επικεντρώνεται μόνο σε αυτά, αλλά μιλάει και για θέματα που δεν εμπίπτουν ακριβώς στην ύλη της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, όπως πχ στο κάπνισμα, το αλκοόλ, τις ναρκωτικές ουσίες, βάζει στο τραπέζι της συζήτησης την ψυχική υγεία, μιλάει για την οικογένεια και τους φίλους, δίνει βάρος στο Διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα online παιχνίδια, το bullying, αλλά και τα πρώτα φλερτ, αναφέρεται στην σεξουαλικότητα, αλλά και στα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, την πιθανότητα εγκυμοσύνης, την αντισύλλυψη και τη διακοπή της κύησης, ενώ η ελληνική έκδοση κλείνει με ένα δισέλιδο αφιερωμένο στους φορείς που μπορεί ένας έφηβος να απευθυνθεί αν αισθάνεται ότι για κάποιον λόγο χρειάζεται βοήθεια. Ένας πραγματικά οδηγός που θέλει να βάλει πολλά θέματα στο τραπέζι, να σπάσει ταμπού και να βοηθήσει ουσιαστικά.
Το “Θέλεις να μιλήσουμε για τη συναίνεση; – Επιλογές ως το άπειρο” του Justin Hancock είναι ένα manual, ένα εγχειρίδιο για τη συναίνεση και το πώς οι έφηβοι πρέπει να θέτουν τα όριά τους. Η συναίνεση, αν και φαίνεται απλή υπόθεση, τελικά δεν είναι. Είναι πολλά παραπάνω από ένα “ναι” ή ένα “όχι” και ο Justin Hancock είναι εδώ για να μας εξηγήσει πώς λειτουργεί. Ο συγγραφέας του βιβλίου αυτού είναι σύμβουλος και εκπαιδευτής σεξουαλικών και διαπροσωπικών σχέσεων. Εργάζεται πάνω στο συγκεκριμένο αντικείμενο με ενήλικες, αλλά και με έφηβους, έχει μεγάλη εμπειρία (από το 1999) και μεγάλο μέρος της δουλειάς του έχει να κάνει με μαθητές και σχολικά εκπαιδευτικά προγράμματα. Mέσω του site του δίνει συμβουλές για το σημαίνει συναίνεση και επιλογές και απαντάει σε ερωτήσεις εκατοντάδων εφήβων και νέων, για διάφορα θέματα που τους απασχολούν και για το σεξ. Το σεξ είναι όμως μόνο ένα κομμάτι της συναίνεσης,των επιλογών μας και του βιβλίου αυτού.
Αγγλόφωνα
Η Rosie Haine είναι καλλιτέχνις, εικονογράφος και συγγραφέας που ζει και εργάζεται στο Λονδίνο. Έχει σπουδάσει εικονογράφηση παιδικού βιβλίου και έχει βραβευτεί για τα έργα της. Το “It isn’t rude to be nude” (εκδ. Tate Publishing, 7+, 9+, 12+) είναι το πρώτο της παιδικό βιβλίο στο οποίο μας μιλάει για το ανθρώπινο σώμα και το πώς αυτό αλλάζει καθώς μεγαλώνουμε. Το σώμα σε όλα τα μεγέθη, χρώματα και σχήματα, με ουλές, με κομμάτια που απουσιάζουν ή δε λειτουργούν, με σημάδια που υπήρχαν από πάντα, σημάδια που έγιναν αργότερα, σημάδια που δημιουργήσαμε εμείς. Όλα τα σώματα είναι όμορφα ακριβώς όπως είναι, διαμορφωμένα από τον χρόνο που αφήνει επάνω τους το αποτύπωμά του. Και η Rosie Haine το εξηγεί στα παιδιά με έναν πολύ όμορφο και απλό τρόπο, χωρίς πολλά λόγια με μία υπέροχη εικονογράφηση. Παρουσιάζει το γυμνό σώμα με ρεαλισμό και τα οδηγεί να το αγαπήσουν για αυτό που είναι χωρίς ντροπή, χωρίς αναστολή και σεμνοτυφία. Ένα αληθινό και
ξεχωριστό βιβλίο όπως ακριβώς είναι και το σώμα μας.
Το «The Every Body Book» (Jessica Kingsley Publishers, 7+) είναι η η «απόλυτη» πηγή γνώσης για ανήλικους (μια χαρά και για ενήλικες θα λέγαμε εμείς!), με 13 μικρά κεφάλαια σχετικά με το φύλο (sex), το γένος (gender), το σώμα, την οικογένεια και γενικότερα με την ποικιλομορφία των ανθρώπινων σωμάτων και ταυτοτήτων και με τις σχέσεις που επιλέγουμε να δημιουργούμε μεταξύ μας. Η συγγραφέας Rachel E. Simon είναι ψυχοθεραπεύτρια και κλινική κοινωνική λειτουργός με ειδίκευση σε ζητήματα φύλου, γένους και σεξουαλικότητας και ο στόχος της είναι η παροχή πληροφορίας με έναν ασφαλή, συμπεριληπτικό και επιβεβαιωτικό τρόπο, υποστηρίζοντας σημαντικές συζητήσεις στην οικογένεια. Η εικονογράφηση δεν κάνει «σεμνότυφες» εκπτώσεις, είναι αξιοπρόσεκτα συμπεριληπτική (π.χ. γυναικολόγος με μαντήλα, ίντερσεξ άτομο σε εγκυμοσύνη), σε αρμονία με όλα τα σύγχρονα πρότυπα της συμπεριληπτικής, ουδέτερου γένους γλώσσας που διακατέχει το βιβλίο (π.χ. γονέας αντί μητέρας, άτομο με πέος αντί αρσενικό με πέος). Η ίδια η συγγραφέας ευχαριστεί τους γονείς της που της διάβαζαν βιβλία για τη σεξουαλικότητα, κάθε φορά που τους εξέφραζε απορίες. Εμείς, την ευχαριστούμε με τη σειρά μας, για αυτό τον μοναδικό θησαυρό γνώσεων που προσφέρει στα δικά μας παιδιά.
Το βιβλίο «You know, sex» (Seven Stories Press, 12+, 15+) των Καναδών Cory Silverberg και Fiona Smith είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα συνηθισμένο οδηγό για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση σε εκπαιδευτικό επίπεδο. Ο Silverberg είναι συγγραφέας εκπαιδευτικός σεξουαλικής αγωγής, ενώ ο ίδιος ανήκει στην queer κοινότητα. Μαζί με την εικονογράφο Fiona Smith έχουν συνεργαστεί αρκετές φορές και έχουν βραβευτεί για τα έργα τους. Μέσα από τις ιστορίες τεσσάρων παιδιών (Mimi, Cooper, Zai, Omar) που τα γνωρίζουμε μαζί με τις πολύ διαφορετικές οικογένειές τους, ο Cory Silverberg βοηθάει τους αναγνώστες να αισθανθούν οικειότητα και να ταυτιστούν ευκολότερα με τους χαρακτήρες και τις ιστορίες τους. Μια συμπεριληπτική, από πολλές απόψεις, παρέα παιδιών (διαφυλετική τεκνοθεσία από gay ζευγαρι, αναπηρία, queer παιδί, χρώμα) που έχουν μεγαλώσει σε διαφορετικά φυλετικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα, μας ξεναγεί στον κόσμο της, μοιράζονται τις εμπειρίες, τις απορίες και τους προβληματισμούς τους και μαζί με αυτά μαθαίνουμε και εμείς. Ξεκινώντας με την παραδοχή πως τα παιδιά έχουν αυτογνωσία – κανείς δε γνωρίζει καλύτερα τον εαυτό και τα όριά του από τον ίδιο – ξεκινάει ένα ταξίδι που ξεφεύγει από το τετριμμένο ερώτημα «πώς γίνεται ένα μωρό» και «ποιοί είναι οι τρόποι αντισύλληψης» και εμβαθύνει σε πιο δύσκολα και ευαίσθητα θέματα, όπως η ψυχική υγεία, το στίγμα, η κακοποίηση, η πορνογραφία, τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα κ.α. Ταυτόχρονα αναλύει θέματα που απασχολούν τα παιδιά που βρίσκονται στην εφηβεία όπως τα όρια, τι είναι η συναίνεση και πώς τη δίνουμε και τη δεχόμαστε, πώς μπορούμε να ανακαλύψουμε το σώμα μας, η ταυτότητα φύλου, οι προσφωνήσεις, τρόποι που μπορεί να δημιουργηθεί μία οικογένεια, τι είναι η φιλία, αποφάσεις σχετικά με τη σεξουαλική πράξη, μονογαμία και μη και πολλά πολλά άλλα. Αυτό που διαφοροποιεί αρκετά το βιβλίο αυτό είναι πως όλα παρουσιάζονται και απαντώνται στο σήμερα και με τα δεδομένα της εποχής (social media, τεχνολογία κλπ). Δεν είναι σε καμία περίπτωση ένας διδακτικός μονόλογος με do’s and don’ts και παρουσιάζει τα θέματα με όσο το δυνατόν πιο απλό και αληθινό τρόπο γίνεται. Και σε αυτό το σημείο η συμβολή της Fiona Smith παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Η επιλογή να είναι σε μορφή κόμικ αυτός ο οδηγός, η οπτικοποίηση, προσδίδει μία δύναμη στο κείμενο και παράλληλα κάνει δύσκολα και περίπλοκα θέματα να γίνονται πιο εύκολα αντιληπτά. Ο Silverberg αναφέρει πως η εικόνα μερικές φορές αντικαθιστά το κείμενο και δίνει στον αναγνώστη τη δυνατότητα να δώσει τη δική του ερμηνεία που επηρεάζεται από τα προσωπικά του βιώματα. Με αυτόν τον τρόπο η σύνδεση με το βιβλίο ενδυναμώνεται και η γνώση μεταφέρεται με ένα πιο διασκεδαστικό και προσωποποιημένο τρόπο, με στόχο να εξάψει την περιέργεια του αναγνώστη και να δημιουργηθούν απορίες που θα εγείρουν συζητήσεις. Γιατί η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι κάτι ζωντανό που χρειάζεται συνεχή ανατροφοδότηση η οποία σύμφωνα με τον Cory Silverberg για να έχει αποτέλεσμα πρέπει να είναι αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς μας και να μας αφορά όλα!
[1] Τα intersex ή διαφυλικά άτομα γεννιούνται με φυσικές παραλλαγές ή χαρακτηριστικά φύλου που δεν παραπέμπουν/αντιστοιχούν στις ‘τυπικές’ δυαδικές αντιλήψεις των αρσενικών ή θηλυκών σωμάτων. Ειδικοί εκτιμούν πως έως και 1.7 % του παγκόσμιου πληθυσμού έχουν διαφυλικά χαρακτηριστικά (Πηγή: Ενωμένα Έθνη).
