Oλες οι φωτογραφίες είναι από την εικονογράφηση του βιβλίου Το Λιοντάρι, η Μάγισσα και η Ντουλάπα
που έκανε η Pauline Baynes το 1950 (www.paulinebaynes.com)
Δεν ξέρω αν η Νάρνια ήταν άγνωστη στην Ελλάδα στα 90s ή αν εγώ δεν έπεσα ποτέ πάνω της. Μάλλον το δεύτερο γιατί το βιβλίο Το Λιοντάρι, η Μάγισσα και η Ντουλάπα πρωτοεκδόθηκε στα ελληνικά το 1978. Πάντως, δεν είχα ξανακούσει τη σειρά μέχρι που βγήκε η ταινία το 2005. Δε μπορώ να πω ότι με είχε ενθουσιάσει κι έτσι ποτέ δεν επιχείρησα να διαβάσω τα βιβλία ή να δω τα sequel.
Θέλοντας όμως πέρσι να διαβάσουμε με τα παιδιά ένα βιβλίο φανταστικού, το βρήκα καλή επιλογή για μια πρώτη επαφή με το είδος, αρκετά πιο απλό σε σχέση με Rowling ή Tolkien που τα αφήνω για αργότερα. Όντας μια σειρά με τόσους λάτρεις παγκοσμίως δε μπορεί παρά να έχει ελκυστικά στοιχεία για μικρούς αναγνώστες.
Στο πρώτο λοιπόν βιβλίο της σειράς (που στην πορεία αριθμήθηκε δεύτερο γιατί o C.S. Lewis έγραψε ένα prequel) που κυκλοφόρησε το 1950, τέσσερα αδέλφια μεταφέρονται στο σπίτι ενός γέρου καθηγητή στην εξοχή για να γλυτώσουν από τους βομβαρδισμούς του Λονδίνου κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σχεδόν αμέσως το μικρότερο κοριτσάκι, η Λούσι, ανακαλύπτει μια ντουλάπα που στο βάθος της υπάρχει ένα χιονισμένο δάσος, ένας φανοστάτης στη μέση του πουθενά και ένας ολόκληρος κόσμος, τον οποίο εξερευνά παρέα με τον συμπαθέστατο – αν και αρχικά διπρόσωπο – φαύνο Τούμνους. Η ιστορία μας γνωρίζει τη Λευκή Βασίλισσα, μια τρομερή μάγισσα που διεκδικεί τη Νάρνια. Για να εδραιώσει την κυριαρχία της πείθει τον Έντμουντ, ένα από τα παιδιά, να προδώσει τα αδέλφια του ώστε να εκπληρωθεί μια προφητεία. Κάπου εκεί εμφανίζεται και το αντίβαρο της Βασίλισσας, ο Ασλάν, ο οποίος είναι λιοντάρι και είναι ο καλός της υπόθεσης, και ως καλός αποφασίζει να θυσιαστεί για να σώσει τον προδότη Έντμουντ. Ακολουθεί τεράστια δραματική σκηνή, τελικά όμως όλα καλά, κάπου έχει εμφανιστεί και ο Άη Βασίλης, γίνεται μια μάχη στην οποία συμμετέχουν όλων των ειδών τα μυθικά πλάσματα, τα χιόνια λιώνουν, τα παιδιά γίνονται πρίγκιπες, γιατί προφανώς το αξίζουν και μετά από 20 χρόνια ξαφνικά πέφτουν πάνω στο φανοστάτη κάνοντας ιππασία. Κάτι τους θυμίζει αμυδρά και σε λίγο βρίσκονται μέσα στη ντουλάπα κι από εκεί στο δωμάτιο, έχουν περάσει μόνο λίγα λεπτά από τότε που έφυγαν και είναι και πάλι μικρά. Ο καθηγητής υπονοεί ότι θα ακολουθήσουν κι άλλες περιπέτειες, χμ. Κι αυτά συμβαίνουν πάνω-κάτω στο πρώτο μέρος του έπους της Νάρνια, ή τουλάχιστον αυτά κατάφερα να συγκρατήσω.
Η αλήθεια είναι πως τα παιδιά δεν έμειναν ασυγκίνητα μπροστά σε μια ντουλάπα που οδηγεί σε μια μαγική παγωμένη χώρα, αγάπησαν τον κύριο Τούμνους και τους κάστορες και έζησαν την πρώτη “No he didn’t! *κλάμα* Oh, thank God he did not” στιγμή με τη θυσία του Ασλάν. Αρκετό προβληματισμό τους προκάλεσε ο χαρακτήρας του Έντμουντ που προδίδει τόσο εύκολα τα αδέλφια του – και μάλιστα επειδή έχει δελεαστεί από λουκούμια και όχι καμιά σοκολάτα – αλλά δε νομίζω να τους άφησε τίποτε παραπάνω, όπως και σε μένα.
Αν και ο λόγος που αρχικά το επέλεξα ήταν η απλότητα του, τελικά προέκυψε απλοϊκότητα. Παρότι ο σκελετός του βιβλίου έχει ενδιαφέρον και η εισαγωγή σε έναν εξολοκλήρου νέο κόσμο φαντάζει πολλά υποσχόμενη, στο σύνολο του το βρήκα ρηχό, χωρίς να μας δίνει αρκετό background σε τίποτα ούτε να εμβαθύνει σε κανένα χαρακτήρα. Σίγουρα δεν είναι κακό για μια πρώτη επαφή με μαγικά πλάσματα και φανταστικούς κόσμους όμως μόνο επιφανειακά, επομένως δε θα έδινα περισσότερο χρόνο στη σειρά ούτε θα το πρότεινα σε ένα παιδί γύρω στα δέκα. Ίσως η όλη εικόνα που σχημάτισα έχει να κάνει με το ότι το διάβασα μεγάλη και περίμενα πολύ περισσότερα, πιστεύω όμως πως τα καλά παιδικά βιβλία πρέπει να προκαλούν ενδιαφέρον και στους μεγάλους οι οποίοι τα διαβάζουν σε διαφορετικό επίπεδο. Μένει λοιπόν να δούμε αν τα παιδιά από τη μεριά τους θα ζητήσουν να επιστρέψουν στη Νάρνια.
Ενδιαφέροντα γεγονότα:
- Η ιδέα ξεκίνησε από την εικόνα ενός Φαύνου να κουβαλά μια ομπρέλα και πακέτα σε ένα χιονισμένο δάσος, εικόνα που υπήρχε στο μυαλό του Lewis από τότε που ήταν 16. Τελικά μια μέρα, όταν ήταν περίπου 40, είπε στον εαυτό του “ας προσπαθήσουμε να φτιάξουμε μια ιστορία γι αυτό”.
- Λίγο πριν το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αρκετά παιδιά μεταφέρθηκαν από το Λονδίνο στην Αγγλική επαρχία για να γλυτώσουν τις βομβιστικές επιθέσεις του Λονδίνου από τη Ναζιστική Γερμανία. Το Σεπτέμβριο του 1939 τρεις μαθήτριες ήρθαν να ζήσουν στο σπίτι του Lewis, κοντά στο κέντρο της Οξφόρδης. Εκείνη την περίοδο άρχισε να γράφει μια ιστορία της για τέσσερα παιδιά που στάλθηκαν από το Λονδίνο να ζήσουν μαζί με έναν γέρο καθηγητή σε μια εξοχική κατοικία.
- Ο Lewis διάλεξε την εικονογράφο Pauline Baynes, πιθανότατα επειδή είχε συνεργαστεί με τον J. R. R. Tolkien στο Farmer Giles of Ham (1949) και ο συγγραφέας είχε εντυπωσιαστεί από τη δουλειά της.
- Η βρετανική έκδοση του βιβλίου είχε 43 εικόνες, ενώ οι αμερικάνικες εκδόσεις είχαν γενικά λιγότερες. Η πιο δημοφιλής αμερικάνικη έκδοση (Collier) που πούλησε εκατομμύρια μεταξύ 1970 και 1994, είχε μόνο 17 εικόνες, πολλές από τις οποίες κομμένες σε σχέση με τις πρωτότυπες, δίνοντας σε πολλούς αναγνώστες μια πολύ διαφορετική εμπειρία ανάγνωσης. Εντέλει, η πλήρης εικονογράφηση αποκαταστάθηκε το 1994 στην παγκόσμια έκδοση από την Harper-Collins αν και δεν είναι τόσο ευκρινής όσο σε παλαιότερες εκδόσεις. Αυτή την εικονογράφηση βρίσκουμε και στην ελληνική έκδοση του Κέδρου.
Παρότι ο Lewis είναι σήμερα γνωστός μέσα από τη δυναμική των ιστοριών της Νάρνια ως ένας πολύ επιτυχημένος συγγραφέας παιδικών βιβλίων, η αρχική αντίδραση των κριτικών δεν ήταν τόσο ενθουσιώδης. Εκείνη την εποχή η τάση ήθελε τις ιστορίες για παιδιά να είναι ρεαλιστικές. Το φανταστικό και τα παραμύθια θεωρούνταν κατάλληλα μόνο για πολύ μικρής ηλικίας αναγνώστες και πιθανότατα επιβλαβή για μεγαλύτερα παιδιά, επιβραδύνοντας την ικανότητα τους να προσαρμοστούν στην πραγματική ζωή. Κάποιοι κριτικοί θεώρησαν την ιστορία ιδιαίτερα ηθικολογική ή τα χριστιανικά στοιχεία υπερβολικά εμφανή (εδώ με βρίσκουν σύμφωνη). Άλλοι θεώρησαν ότι τα πολλά βίαια περιστατικά μπορεί να φόβιζαν τα παιδιά.- Οι νάνοι και οι γίγαντες συναντώνται στη σκανδιναβική μυθολογία, οι φαύνοι, οι κένταυροι, οι μινώταυροι και οι δρυάδες προέρχονται από την ελληνική μυθολογία, ενώ ο “Μπάρμπα-Χριστούγεννας” (έτσι έχει μεταφραστεί στα ελληνικά ο Father Christmas του βιβλίου) ήταν φυσικά μέρος της δημοφιλούς αγγλικής λαογραφίας.
- Η απελευθέρωση του Ασλάν από το πέτρινο τραπέζι με τη βοήθεια ποντικών θυμίζει το μύθο του Αισώπου “Το λιοντάρι και το ποντίκι” αλλά και μια σκηνή από την ιστορία “Το Πηγάδι και το Εκκρεμές” του Έντγκαρ Άλαν Πόε στην οποία ένας φυλακισμένος ελευθερώνεται όταν αρουραίοι ροκανίζουν τα δεσμά του.
