Το 2015 η Μαρία Ευθυμίου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας τότε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, πρόσφερε έναν κύκλο μαθημάτων Παγκόσμιας Ιστορίας με τίτλο «Δεκαέξι μικρά μαθήματα για έναν μεγάλο κόσμο». Για έναν μήνα, άνθρωποι κάθε ηλικίας και γνωστικού επιπέδου συναντιόμαστε από την Παρασκευή ως την Κυριακή και παρακολουθούσαμε με θρησκευτική ευλάβεια τις τρίωρες διαλέξεις της σε μια τεράστια αίθουσα κατάμεστη από κόσμο.
Δεν είμαι η πλέον κατάλληλη για να κρίνω το έργο της ως Ιστορικού, αλλά μπορώ με βεβαιότητα να πω πως η Μαρία Ευθυμίου είναι η δασκάλα που θα ήθελα να έχω στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο. Ακόμη και σήμερα εγώ, που ως μαθήτρια μίσησα την Ιστορία, θυμάμαι τις εικόνες που μου γεννούσε τη αφήγησή της. Και οι εικόνες ήταν σχεδόν πάντα συνυφασμένες με τον γεωγραφικό χώρο. Βλέποντας με τη φαντασία μου τα άλογα των Μογγόλων να καλπάζουν στην αχανή στέπα, ακούγοντας τις πολεμικές κραυγές τους κατανόησα την Ιστορία που διαδραματίστηκε σ’ αυτόν τον τόπο, κατάλαβα τους ανθρώπους και τις συνθήκες που διαμόρφωσε η γη εκείνη.
Δεν είναι τυχαίο που τα μόνα εργαλεία αυτής της αεικίνητης Δασκάλας ήταν ένας παμπάλαιος, ξεφτισμένος παγκόσμιος χάρτης και η ζωντανή της αφήγηση. Ούτε διαδραστικός πίνακας, ούτε προτζέκτορας, ούτε καν βιβλία, ούτε κουίζ και παιχνίδια σε εκπαιδευτικές εφαρμογές, μόνο ένας άνθρωπος ερωτευμένος με το αντικείμενό του.
Όλα αυτά τα θυμήθηκα, ακούγοντας το podcast της Παναγιώτας Στρίκου «Μαμάδες με ρούμι». Στο συγκεκριμένο επεισόδιο η καλεσμένη της Σμαράγδα Αλεξανδρή, γνωστή και αγαπημένη από τη σελίδα της «Η Γεωγραφία είναι πολύ Κουλ», αναρωτιόταν εύλογα «πώς κατάφεραν να κάνουν βαρετή την Ιστορία και τη Γεωγραφία;».
Ένας από τους λόγους είναι ότι απομονώσαμε την Ιστορία από τη Γεωγραφία, ένας άλλος ότι κυνηγώντας τις νέες τεχνολογίες ξεχάσαμε τη δύναμη της αφήγησης. Θυμάμαι πως τακτοποίησα επιτέλους στο μυαλό μου όσα μάθαινα στο σχολείο για την Ελληνική Επανάσταση όταν, μεγάλη και δασκάλα πια, έκανα ένα road trip με φίλους στην Πελοπόννησο. Ένα παιδί εύκολα θα ξεχάσει ακόμη και την πιο προσεγμένη παρουσίαση αλλά πάντα θα θυμάται την εικόνα ή την αίσθηση που του γέννησε η αφήγηση μιας προσωπικής ιστορίας που αφορά είτε ένα αληθινό, ιστορικό πρόσωπο είτε τη σχέση ενός ήρωα με το ιστορικό περικείμενο της εποχής του σε ένα βιβλίο μυθοπλασίας.
Όσο τεκμηριωμένα κι αν κάνει κανείς το μάθημά του για τη Γερμανική Κατοχή, στο τέλος εκείνο που θα κρατήσουν τα παιδιά ως βίωμα είναι «τα δάκρυα της δασκάλας» από το βιβλίο της Λότης Πέτροβιτς Ανδρουτσοπούλου «Ο καιρός της σοκολάτας». Και δεν είναι καθόλου αμελητέο αφού το βίωμα είναι η πιο στέρεη βάση της γνώσης που θα χτίσει το παιδί σε όλες τις επόμενες βαθμίδες.
Ένας ακόμη λόγος είναι ότι η Ιστορία ως μάθημα έχει αποσυνδεθεί από την σημερινή πραγματικότητα και αιωρείται κάπου στο φάσμα του αδιάφορου, μακρινού παρελθόντος. Παραγνωρίζουμε έτσι πως τα παιδιά ζουν στο σήμερα και πως η Ιστορία είναι ένα συνεχές γίγνεσθαι. Ακόμη και όσα ζούμε αυτή τη στιγμή θα γίνουν η Ιστορία του μέλλοντος.
Συζητώντας στην αρχή της σχολικής χρονιάς με τα παιδιά της Έκτης τάξης για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος αυτή την περίοδο, ιεράρχησαν ως πρώτο το θέμα της σύγκρουσης του Ισραήλ με την Παλαιστίνη και τη γενοκτονία που συντελείται στη Γάζα σύμφωνα με το πόρισμα του ΟΗΕ. Ρώτησα τα παιδιά τι θα ήθελαν να μάθουν και έχτισα πάνω στις ερωτήσεις τους τις συναντήσεις μας στη Βιβλιοθήκη.
Το βιβλίο «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας» του Tim Marshall ήταν το κέντρο των δράσεών μας. Κάναμε ζουμ στη γεωγραφία της περιοχής, ανοίξαμε την εικόνα, μιλήσαμε για την ίδρυση του Ισραήλ το 1948 και τη συμφωνία Σάικς-Πικό. Μιλήσαμε για τις σφαίρες επιρροής στη Μέση Ανατολή. «Όπως μοίρασαν την Ελλάδα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο;» ρώτησε κάποιος. Μιλήσαμε για τους εποίκους. Ποια διαφορά είχαν οι άποικοι, που κάναμε στην Ιστορία της Τετάρτης τάξης, από τους εποίκους. «Και οι Τούρκοι δεν έστειλαν εποίκους στην Κύπρο;» παρατήρησε άλλος. Πώς ένα τόσο μικρό κομμάτι γης είναι το κέντρο μιας τόσο σφοδρής σύγκρουσης; «Όπως η Κρήτη για τους Γερμανούς» και όχι μόνο.
Συζητήσαμε για την κατάπαυση του πυρός. «Δεν είναι Συνθήκη Ειρήνης, κυρία. Μια ανακωχή μόνο είναι». Θυμηθήκαμε τη Συνθήκη των Βερσαλλιών που είχαμε μελετήσει πέρυσι στη Βιβλιοθήκη. Είχαμε δει τη Συνθήκη από την πλευρά των Συμμάχων και των Γερμανών. Νιώσαμε την απογοήτευση, την αίσθηση αδικίας, τον φόβο, την ανασφάλεια, τον θυμό των τελευταίων, όλα όσα κινητοποίησαν τη λαοθάλασσα που ακολουθούσε τότε τον Χίτλερ. Ποιους όρους θα βάζαμε σε μια Συνθήκη Ειρήνης ως Ισραηλινοί και ποιους ως Παλαιστίνιοι; Ποιος ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων τότε και τώρα;
Γύρω από το εξαιρετικό βιβλίο γνώσεων του Marshall χτίσαμε το βίωμα.
Περπατήσαμε με τη Ζάχρα, το γαϊδουράκι του Σάμι ανάμεσα στα χωράφια με τις φράουλες και τα λουλούδια, γευτήκαμε τις τοπικές λιχουδιές, ακούσαμε τον παραμυθά να αφηγείται τα παραμύθια του. Ζωγραφίσαμε μαζί τη Μαλάκ όσα ονειρευόταν να γίνουν πραγματικότητα αφού ποτέ δε θα μπορούσε να φύγει από την Παλαιστίνη για να συμμετάσχει στον διεθνή διαγωνισμό ζωγραφικής που την κάλεσαν. Τραγουδήσαμε με τον John Lennon την πίστη μας σε έναν καλύτερο κόσμο. Ουτοπία; Ίσως…
Κλείνω με τα λόγια ενός παλιού μας μαθητή «Δεν το πιστεύω πώς ένα βιβλίο για τη Γεωγραφία με έκανε να αγαπήσω την Ιστορία!»
Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας, Tim Marshall, Grace Easton και Jessica Smith (εικονογράφηση) εκδόσεις Διόπτρα
Το γαϊδουράκι που κουβαλούσε στην πλάτη του τον πόλεμο, Χούντα Αλ Σάουα και Σιένι Σεπτιμέλα, εκδόσεις Βακχικόν
Una colomba nel cielo di Gaza, Malak Mattar
Imagine, John Lennon Winston, εκδόσεις Μίνωας
